Hatırlarsanız bilgisayar parçalarını hiç bilmeyenler için bir yazı dizisi hazırlayacağımızı daha önceden sizlere söylemiştik. Ve bu seriye de “Anakart Nedir? Bilgisayarda Ne İşe Yarar?” isimli içeriğimizle başladık. Eğer ki bu içeriğimizi daha önceden okumadıysanız burayı tıklayarak okuyabilirsiniz. Bugün ise anakart üzerine takılan, sistemin beyni işlemciyi ele alacağız. İşlemci nedir, ne işe yarar, nasıl çalışır gibi sorulara detaylı bir şekilde cevap vereceğiz.
Bu içeriğimizde işlemci nedir konusuna değinirken bu konuda hiçbir bilgisi olmayan okurlarımıza basit bir dille bildiklerimizi aktaracağız. Bir sonraki içeriğimizde de sizlere işlemci alırken nelere dikkat etmeniz gerektiğini anlatacağız. Tabi bununla da sınırlı kalmayacak. Tıpkı anakart konusunun son kısmı olan En İyi Anakart Önerileri içeriğini hazırladığımız gibi işlemcilere özel bir liste de hazırlayacağız. Yani Nedir?, Satın Alma Rehberi ve Donanım Tavsiyeleri başlıklarımız altında bilgisayar işlemcilerine dair her şeye ulaşabileceksiniz.
Şimdi hazırsanız bu içeriğimizin temelini oluşturan işlemci nedir sorusuna yanıt vererek giriş yapalım.
İşlemci Nedir?
CPU yani işlemci nedir? İşlemciler adını Central Process Unit kelimelerinin kısaltılmasından adını alır. Türkçe Merkezi İşlem Birimi olarak geçmektedir. Fakat kısaca işlemci olarak kullanılır. İşlemci için bilgisayarın beyni diyebiliriz. Çünkü bilgisayarın çalışması esnasında verileri işler ve yazılım komutlarını oluşturur. Daha basit bir şekilde anlatacak olursak siz bilgisayarınızla herhangi bir işlem yaparken işlemci yapmış olduğunuz her şeyi anlık olarak işler. Kendisi olmadan bilgisayarımızı çalıştırmamız mümkün değildir.
Tabi bu kadar sistematik işleyen bir parçanın birçok teknik detayı da oluyor haliyle. Çekirdek sayısı, mimari yapısı, sıcaklığı, çalışma hızı gibi birçok madde karşımıza çıkıyor. Fakat bunlar sizi korkutmasın. Bunları çok basit bir dille, örnekler vererek sizlere aktaracağız. Fakat bunlara değinmeden önce işlemcinin geçmişine biraz göz atalım.
Eskiden işlemcilerin boyutları şimdi olduğu gibi ufak değildi. Oldukça büyük parçalardı. Fakat teknolojinin ilerlemesi ile birlikte boyutları da küçülmeye başladı. Tabi küçüldükçe adı da değişti. Her ne kadar günümüzde kullanılmasa da isimleri piyasada mikroişlemci olarak anılmaya başladı. Bunu da ilk olarak Intel firması ile gördük. Tarihler 15 Kasım 1971 yılını gösterdiğinde piyasaya ilk mikroişlemci sürüldü. Adı Intel 4004. Sadece 4 bitlik bir mikroişlemci ve o dönemde 60 dolardan satışa sunuldu. Piyasaya sürülmesinden birkaç ay önce de ilk olarak bir hesap makinesinde Intel 4004 model işlemci kullanıldı. Bu arada birazdan öğreneceğiz ama şimdi değinmekte fayda var, ilk mikroişlemci olan Intel 4004 10 MHz hızında çalışıyor. Tabi bu dönem için oldukça hızlı sayılan bir değerdi. Günümüzde işlemci hızları artık MHz olarak değil GHz olarak geçiyor. Fakat bunlara birazdan değineceğiz.
Kaç Çeşit İşlemci Türü Var?
İşlemci nedir sorusunu yanıtladıktan sonra şimdi işlemci türlerine geçelim İşlemciler çekirdek sayılarına ve mimari yapılarına göre olmak üzere iki başlık altında incelenebilir. İlk olarak çekirdek sayılara göre işlemcileri ele alalım.
İşlemciler gün geçtikçe daha fazla yük altında çalışmaya başlıyor. Böyle bir durum söz konusu olduğu için de üreticiler işlemcilerin yükünü biraz daha azaltmaya çalışıyor. İşte tam bu noktada da işlemcilerin çekirdek sayıları karşımıza çıkıyor. İşlemci çekirdek sayısı da nedir diye sorduğunuzu duyar gibiyiz. Bunu bir örnekle cevaplandıralım. Örneğin yerde 12 kiloluk bir paket olduğunu düşünün. Bu tek başınıza bir yerden alıp başka bir yere taşımanız ilk bakışta çok yorucu olmayabilir. Fakat bunu sürekli olarak yapmak durumunda kalırsanız o zaman iş sandığınızdan da yorucu olacaktır. Bunun yerine paketleri 3’er kiloluk hale getirip 4 kişi birlikte taşırsanız artık eskisi kadar yorucu olmayacaktır.
İşte işlemcilerin çekirdek sayıları da bu aşamada böyle bir destek sağlıyor. Var olan işlem kapasitesini çekirdek sayısına paylaştırarak hem işlemci üzerinde oluşan tek birimlik yükü azaltıyor hem de işlemin daha da hızlı yapılmasını sağlıyor. Günümüzde tek çekirdekli işlemciler artık yok denecek kadar azdır. Bunun yerine çift çekirdekli (dual-core), 4 çekirdekli (quad-core), 6 çekirdekli (hexa-core) ve 8 çekirdekli (octa-core) işlemciler daha da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Bunların haricinde bir de mimari yapılarına göre farklılık gösteren işlemciler vardır. Burada ise karşımıza 2 terim çıkıyor. 32-bit ve 64-bit. 90’lı yılların başlarında daha çok 32-bit’lik işlemciler kullanılıyordu. Fakat daha sonrasında teknoloji gelişti ve ortaya 64-bit’lik işlemciler çıktı. İkisinin arasındaki farkı işlem hızlarından anlayabiliyoruz. 32-bit’lik işlemciler 64-bit’lik işlemcilere göre daha yavaş çalışmaktadır. Peki bu işlemci hızı tam olarak nedir? Şimdi bunun detaylarına inelim.
İşlemci Hızı Nedir?
İşlemci hızı aslında bir işlemcinin saniye başına yapabildiği işlem sayısını gösterir. Günümüzde işlemci hızları gigahertz, kısaca GHz olarak geçmektedir. Hemen içeriğimizin başında sizlere bahsetmiş olduğumuz Intel 4004 model işlemciyi hatırlayalım. Kendisi 10 MHz değerinde çalışıyordu. Yani megahertz. Buradan günümüz şartlarında ne kadar yavaş çalıştığını anlayabilirsiniz.
Bir işlemci üzerinde bulunan çekirdeklerin yapmış olduğu her işlem 1 Hertz olarak geçmektedir. Yani 2.5 GHz değerinde olan tek çekirdekli bir işlemcinin saniyede 2.500.000.000 (2 milyar 500 milyon) işlem yaptığını anlayabilirsiniz. Fakat hemen bir üst kısımda yer alan çekirdek sayısını hatırlayalım ve örneği geliştirelim. 2.5 GHz değerinde olan 4 çekirdekli bir işlemci bu kez saniyede 10.000.000.000 (10 milyar) işlem yaptığını göreceksiniz. Çünkü GHz değeri çekirdek başına yapılan işlem miktarını gösterir.
Bu noktada kafanız biraz karışmış olabilir. Hatta “İşlemci hızı mı yoksa çekirdek sayısı mı önemli?” diye düşünüyor olabilirsiniz. Bunu da bir örnekle açıklarsak kafanızda bu kısma dair hiçbir soru işareti kalmayacaktır. Aşağıda iki farklı markanın işlemci hızlarını ve çekirdek sayılarını yazdık. En sonda ise saniyede ne kadar işlem yaptıkları yazıyor. Bu tabloya bakarak hangisinin daha iyi olduğunu açıkça görebilirsiniz.
| Marka | İşlemci Hızı | Çekirdek Sayısı | Saniyedeki İşlem Sayısı |
| A Marka | 2.0 GHz | 8 çekirdek (octa-core) | 16 milyar işlem |
| B Marka | 2.5 GHz | 4 çekirdek (quad-core) | 10 milyar işlem |
Gördüğünüz üzere işlemcileri sadece işlemci hızına göre değerlendirecek olsaydık daha iyi performansa sahip olan A markasını tercih etmek yerine B markasını tercih edecektik. Fakat çekirdek sayısının etkisini de hesapladığımız zaman B markasının daha az performans verdiğini açıkça görüyoruz. Bu nedenle bir işlemci incelerken mutlaka işlemci sayısı ile beraber çekirdek sayısını da kontrol etmekte fayda var.
İşlemcilerde Güç Tüketimi ve Isı Miktarı
İşlemci nedir? sorusuna detaylı cevaplar aramaya devam ediyoruz. Hani bir tabir vardır, “Aç ayı oynamaz” diye. İşlemciler de karın tokluğuna çalışmıyor tabi. Onun da bir şekilde ihtiyacı olan enerjiyi bir yerlerden temin etmesi gerekiyor. Bu konuda da işlemcinin yardımına güç kaynağı (PSU) yetişiyor. Güç kaynağı ya da diğer adıyla power supply önce gücü prizden çekiyor. İçinde tuttuğu enerji miktarını da parçalara ihtiyaçları dahilinde sunuyor. Bu ne bir eksik ne de bir fazla olmalı. Tam ihtiyacı kadar enerji işlemciye aktarılmalı. Peki işlemciye ihtiyacından daha çok enerji aktarılırsa ne olur? O zaman işlemciniz gereğinden fazla elektrik akımına maruz kaldığı için yanacak ve kullanım dışı kalacaktır.
Gelelim işlemcilerdeki ısı yönetimi konusuna. Bilgisayarının beynini oluşturan bu parçanın çalışırken rahat edilmesi şart. Kendisinin bizden bu konudaki tek isteği serin tutulmak. Evet bu kadar basit. İşlemci ne kadar serin kalırsa o kadar verimli çalışacaktır. Bu noktada yine bir örnek verelim. Yaz sıcağının ortasında sürekli olarak yürümek zorunda olduğunuzu düşünün. Güneş tepede, hava sıcaklığı yüksek. Gölge bir yer yok. Böyle bir ortamdayken insanoğlu genelde “bir yudum soğuk su olsa da içsem, ferahlasam.” diye düşünür. Aslında işlemci de buna benzer bir yapıda. Yoğun çalışma şartlarının arasında birazcık nefes almak istiyor. Tabi böyle dedik diye kalkıp işlemcinin üzerine soğuk su dökmeye kalkışmayın. Bunun farklı yolları mevcut.
Öncelikle şunu bilmelisiniz ki işlemciniz hiçbir şey yapmadığı zamanda bile 35 ile 55 derece arasında bir sıcaklıkta çalışmaktadır. Fakat yük altına soktuğunuz zaman bu sıcaklık değeri 85 dereceye kadar ulaşabilir. Bu değerleri referans olarak baz alabilirsiniz. Fakat 85 derecenin biraz üzerine çıktığında da paniklemeyin.
Eğer ki işlemcinizin daha iyi şartlarda çalışmasını istiyorsanız işlemcinizin üzerinde iyi bir termal macun kullanmanız gerekiyor. Tabi iyi bir termal macun seçmeniz sizin yararınıza olacaktır. Peki tek başına termal macunlar yeterli olur mu? Hayır. Bunun yanında bir de işlemci soğutucusu olması gerekiyor. Stok fanlar yerine kullanacağınız kule tipi işlemci soğutucu ya da sıvı soğutma faydalı olacaktır.
Hangi İşlemci Markası Daha İyi?
İşlemci nedir sorusuna cevap bulduğumuza göre şimdi de markalara bakalım. İşlemci markaları konusunda çok fazla bir seçeneğimiz yok maalesef. Piyasayı iki marka domine etmiş durumda. Bunlardan birisi Intel, bir diğeri ise AMD. Zaten Anakart Alırken Nelere Dikkat Etmeliyiz? isimli içerimizde anakart alırken önce karar vermeniz gereken noktalardan birisinin işlemci tabanı olduğunu söylemiştik. Bu arada iki işlemci markasının olması size az seçenek sunacağı anlamına gelmiyor. Çünkü her iki markanın da farklı özelliklerde birçok işlemcisi bulunuyor.
Intel AMD’ye göre daha eski bir marka. 1968 yılında kuruldu ve ilk olarak Intel 4004 mikroişlemciyi ticari olarak 1971 yılında kullanmaya başladı. O zamandan bu zamana kadar da işlemciler konusunda piyasaya yön verdiler. AMD ise Intel’den bir yıl sonra kurulmasına rağmen ilk ticari anlamda kullanılan mikroişlemcisi AM386’yı 1985 yılında piyasaya sürdü. Bu arada her iki firma da Amerika’da kuruldu.
Bu iki firmanın arasından birisini seçip diğerine göre daha iyi olduğunu iddia etmek günümüzde artık çok da mantıklı olmuyor. Eskiden AMD işlemciler için çok ısındığına dair çeşitli iddalar ortalıkta dolanıyordu ki bu aslında şirket tarafından yalanlanan bir durum da olmadı. Fakat zaman içerisinde AMD kendisini geliştirerek bu sorunu ortadan kaldırmayı başardı. Şu an için iki firmanın da birbirine denk işlemciler ürettiğini söyleyebiliriz.
İşlemci Nesilleri Neyi İfade Ediyor?
İşlemciler ile ilgili araştırma yaparken “3. nesil, 5. nesil” gibi ifadeler görürsünüz. Bu ifadeler biraz kafanızı karıştırabilir. Tıpkı işlemci hızı ve çekirdek sayısı konusunda olduğu gibi burada da dikkat edilmesi gereken ince detaylar söz konusu. Fakat yine oldukça basit bir dille ve örneklerle açıklayacağız sizlere.
Intel üzeriden gidecek olursak Intel’in i3, i5, i7 ve i9 işlemcilerini görüyoruz. Intel’in işlemci modelinin başında yer alan “i” harfinin hemen yanındaki sayı aslında bize işlemcinin sürümünü gösteriyor. Sadece böyle bakarsak i5 işlemcilerin daha eski, i7 işlemcilerin ise daha yeni olduğunu düşünebilirsiniz. Fakat bir de bu işlemcilerin isimlerinin yanında 8400, 10500 gibi ibareler de bulunuyor. Bu da bize kaçıncı nesil olduğunu gösteriyor.
| İşlemci Adı | Kaçıncı Nesil? | İşlemci Hızı | Çekirdek Sayısı |
| Intel i5 10400F | 10. Nesil işlemci | 2.90 GHz | 6 Çekirdekli |
| Intel i7 3820 | 3. Nesil İşlemci | 3.60 GHz | 4 Çekirdekli |
Yukarıdaki tabloda görmüş olduğunuz gibi iki farklı işlemci bulunuyor. Birisi i5 birisi i7 işlemci. Intel i5 işlemcinin modelinde bulunan 10400 ibaresi bize bu işlemcinin 10. nesil olduğunu, Intel i7 işlemcinin modelinde bulunan 3820 ibaresi de bu işlemcinin 3. nesil olduğunu gösteriyor. Yani buradan şunu anlamamız gerekiyor, Intel i5 10400F işlemci Intel i7 3820 işlemciye göre daha güncel bir işlemci. Nesli ne kadar büyükse güncelliği o kadar fazladır. Eğer ki günün birinde işlemci almaya karar verirseniz o zaman işlemci nesline mutlaka dikkat edin.
Hangi İşlemciyi Kullandığınızı Nasıl Öğrenebilirsiniz?
Buraya kadar işlemci nedir hep beraber öğrendik. Peki aktif olarak kullandığımız bilgisayarımızdaki işlemci nedir? Hangi marka ve model? Bilgisayar konusunda çok fazla bilginiz yoksa muhtemelen bilgisayarınızda hangi parçaların olduğunu da bilmiyorsunuzdur. Fakat bunu öğrenmek çok da zor bir şey değil. Üstelik ekstra bir program kullanmaya da gerek yok.
İlk olarak yapmanız gereken bilgisayarınızın Başlat menüsüne mouse’unuz ile sağ tuşu tıklamak. Tıkladığınız zaman açılan menüde “Sistem” sekmesini tıklamalısınız.
Sistem sekmesini tıkladıktan sonra karşınıza bir pencere açılacak. Bu kısım Hakkında kısmı. Burada bilgisayarınıza ait çeşitli özellikleri bulabilirsiniz. Bilgisayarınızın adını, işlemcisinin markasını ve modelini, RAM kapasitesini, cihazın ve ürünün kimliğini, hangi işletim işletim sistemini kullandığını tek tek öğrenebilirsiniz. Zaten aşağıdaki ve yukarıdaki görsellerde de nasıl yapabileceğinizi ve nereye bakmanız gerektiğini gösterdik.
Örneğin buradaki bilgilere bakacak olursak bu bilgisayarda Intel i3 8100-T model bir işlemcinin kullanıldığını görüyoruz. Yani i3 serisinin 8. nesil bir işlemcisi. Ayrıca bu işlemci 3.10 GHz hızında çalışıyor. İşte bilgisayarınızda bulunan işlemci nedir, modeli nedir bu şekilde rahatlıkla öğrenebilirsiniz.
İşlemcilerin Hızı Arttırılabilir mi?
Bazı işlemci modellerinde işlemci hızlarının yanında bir başka hız değeri daha yazar. Yine Intel i5 10400F modelinden örnek verelim. Intel’in bu işlemcisinin temel hızı 2.9 GHz değerinde. Fakat bazı sitelerde “Maksimum Frekans Değeri” gibi bir ifade görebilirsiniz. Bunun karşısında da 4.3 GHz yazar. Peki bu işlemci için hangi hız baz alınmalı?
Öncelikle normal şartlarda Intel 10400F modelinden alacağınız gerçek hız 2.9 GHz’dir. 4.3 GHz hız aşırtma (overclock) işlemi ile ulaşılabilecek bir değerdir. Zaten bazı sitelerde maksimum frekans değeri yerine “Intel i5 10400F 2.9 GHz (4.3 GHz O.C.)” yazdığını görürsünüz. Orada yer alan O.C. overclock yani hız aşırtmayı temsil etmektedir.
Hız aşırtma aslında başlı başına ayrı bir içerik konusu. Fakat kısaca bahsedecek olursak işlemci gibi, RAM gibi, ekran kartı gibi parçaların hız aşırtmaya uygun olması durumunda ekstra performans vermesini sağlıyor overclock. Fakat bu çok da sağlıklı bir işlem değil. Çünkü overclock yaptığınız parçanın üzerine gereğinden fazla yük biniyor ve daha fazla yıpranmasına neden oluyor.
Bir araba düşünün. Normal şartlarda arabayı düzgün bir şekilde kullanırsanız lastik ömrü daha uzun olacaktır. Fakat virajları alırken drift yapıyorsanız ya da kalkış kısmında patinaj ile kalkıyorsanız o zaman lastiklerin ömrü daha kısa olacaktır. Çünkü lastikler bu aşırı yüklenmeden kaynaklı yıpranacaktır. İşte bilgisayarda yapılan overclock işlemi de buna benzer bir işlem. Eğer ki bu konuda bir tecrübeniz yoksa yapmanızı tavsiye etmiyoruz. Daha fazla performans almaya çalışırken bir anlık bir aşırı yüklenme ile birlikte parçalarınıza zarar verebiilirsiniz. Yani işlemcilerin hızı arttırılabilir mi sorusuna yanıtımız evet olsa da bunu pek tavsiye etmiyoruz.
Sonuç Olarak
Bu içeriğimizde sizlere işlemci nedir sorusuna cevap verdik. Hatta işlemci türlerine, güç tüketimi ve ısı konularına da değindik. Ayrıca işlemci hızı nedir?, hangi işlemci markası daha iyi?, bilgisayarınızda bulunan işlemciyi nasıl öğrenebilirsiniz gibi konulara da değindik. Yani bir işlemciye dair hemen hemen tüm detayları olabildiğince basit bir dille aktarmaya çalıştık.
Bundan sonraki işlemci ile alakalı içeriğimiz ise işlemci satın alırken nelere dikkat etmenizle alakalı olacak. Sonrasında da her ay düzenli olarak sizlere en iyi işlemci modellerini paylaşacağız. Bu sayede bilgisayar parçalarını hem daha detaylı olarak öğrenecek hem de güncel parçalar hakkında daha fazla bilgi sahibi olabileceksiniz.
Bilgisayarda İşlemci Nedir? Ne İşe Yarar? isimli içeriğimizi okuduktan sonra hala işlemciler ile alakalı sorularınız olursa bizimle İletişim sayfasından ya da yorumlar kısmından iletişim kurabilir, sorularınızı sorabilirsiniz.
